- Choć jestem inżynierem, na pierwszym planie zawsze widzę człowieka i to właśnie porozumienie z drugim człowiekiem, zrozumienie jego potrzeb, stwarzanie mu możliwości są dla mnie najważniejsze, to wyznacznik moich działań – mówi prof. dr hab. inż. Marek Pawełczyk, prorektor Politechniki Śląskiej ds. nauki i rozwoju. Prof. Pawełczyk został uhonorowany nagrodą główną w kategorii OSOBOWOŚĆ w konkursie „Uniwersytety Europejskie – sojusze przyszłości”, organizowanym przez Narodową Agencję Programu Erasmus+ i Europejskiego Korpusu Solidarności.

W ankiecie konkursowej, w której opisano dokonania prof. Marka Pawełczyka, można m.in. przeczytać, że jest „propagatorem integracji europejskiej na uczelni”, „pomysłodawcą sieciowania z Uniwersytetami Europejskimi”, i „aktywnie działającym partnerem wielu konsorcjów akademickich, w tym wychodzących poza obszar Europy”.

Sam laureat, pytany o te określenia, komentuje je następująco: – Integrację europejską oraz wynikający z niej udział w europejskiej przestrzeni badawczej i dydaktycznej uważam za olbrzymią wartość i szansę dla polskiego systemu szkolnictwa wyższego i nauki. I nie mam tu na myśli wyłącznie finansowania badań naukowych, które w przypadku programów europejskich jest bez wątpienia bardzo atrakcyjne, stymulujące rozwój współpracy, oparte na przejrzystych regułach i pozwalające na sprawną realizację projektów, responsywność oraz wyśmienity kontakt i partnerskie relacje z oficerami projektu, co nie jest jeszcze częstą praktyką w programach rodzimych. Ale chodzi przede wszystkim o możliwość nawiązywania współpracy z tymi, którzy nie dość, że są geograficznie blisko, to jeszcze reprezentują bliskie nam wartości.

Europa to nie wszystko

Jednocześnie laureat zastrzega, że tak jak nie da się tworzyć nauki wyłącznie polskiej, tak samo nie da się mówić o rozwijaniu nauki wyłącznie europejskiej. – Prawdziwa nauka jest globalna, dlatego nie można się zadowalać samą współpracą europejską, bo świat jest większy niż Europa i jeśli nie chcemy dać się zdominować, musimy się otwierać na globalne kontakty, na współpracę ze znakomitymi ośrodkami i naukowcami, którzy działają na innych kontynentach.

Stąd prof. Pawełczyk zaznacza, że choć Uniwersytety Europejskie są dla polskich uczelni wyśmienitą szansą rozwoju, nie wolno nam zapominać o reszcie świata i stale należy poszukiwać możliwości tworzenia i udziału również w innych sieciach.

Ambitne cele

Prof. Pawełczyk przyznaje, że gdy tylko pojawiła się przed Politechniką Śląską szansa na włączenie się w konsorcjum EURECA-PRO, stał się gorącym rzecznikiem skorzystania z tej możliwości. Jak wyjaśnia, w koncepcji Uniwersytetów Europejskich nie ma w zasadzie szczególnych nowych mechanizmów, finansowych czy operacyjnych. – Jednak atutem inicjatywy Uniwersytety Europejskie, która od początku była traktowana priorytetowo przez Komisję Europejską i postrzegana przez uczelnie jako bardzo prestiżowa, była swoista zachęta i zobowiązanie do programowego, strategicznego działania. Skoro konkurs uznawano powszechnie za istotny i wyznaczający nowy trend rozwoju szkolnictwa wyższego w Europie, uczelnie musiały w swoich wnioskach bardzo ambitnie zdefiniować swoje cele, a później – jak to w świecie akademickim się zwykle dzieje – trzeba było tym ambitnym celom sprostać. Nie można było przy tym iść na skróty, lecz jak najlepiej rozliczać z rozpisanych zadań.

Nowe tory

Prorektor PŚl zwraca uwagę, że przez tworzenie sojuszy, a następnie formalizowanie współpracy, inicjatorzy koncepcji Uniwersytetów Europejskich osiągnęli to, że uczelnie na nowo musiały określić własną działalność i własną rolę w otoczeniu. Ten pozytywny ferment dostrzec można zwłaszcza w Polsce.

– Oba programy, czyli „Uniwersytety Europejskie” oraz „Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza” wprowadziły w polskim świecie akademickim twórcze zaburzenie, naruszyły stan, który wcześniej się praktycznie nie zmieniał od wielu lat. Trzeba było zacząć inaczej myśleć o funkcjonowaniu uniwersytetów i ich roli, skierować nasze uczelnie na inne niż dotąd tory, by mogły stać się partnerami dla prestiżowych europejskich i światowych uniwersytetów. I to zaburzenie oraz połączone z nim przyzwolenie społeczności akademickich na odważne zmiany właśnie stanowią największą wartość tych programów.

Prawdziwe wyzwanie

Istota aliansów zawieranych w ramach programu Uniwersytety Europejskie według laureata zasadza się na tym, że określenie „Uniwersytety Europejskie” nie jest tylko ładnie brzmiącym hasłem. – W każdym takim sojuszu chodzi o olbrzymie przedsięwzięcie zbudowania trwałej uniwersyteckiej sieci w międzynarodowym kształcie, funkcjonującej w takich ramach, jakie przypisane są każdej uczelni, i przekazującej akademickie wartości, zatem nie tylko prowadzącej wysokiej jakości badania naukowe, ale przede wszystkim kreującej nowoczesne postawy – człowieka szanującego tradycję, otwartego na zmiany, rozumiejącego potrzeby innych i wyzwania współczesnego świata.

Prof. Pawełczyk zdradza, że proces tworzenia sojuszy akademickich w ramach programu Uniwersytetów Europejskich wiąże się z wysiłkiem polegającym na wypracowywaniu nowych rozwiązań. Dla niego, jako osoby w aliansie EURECA-PRO odpowiadającej za Governance, czyli zarządzanie całą strukturą tworzonej instytucji, to godziny rozważania tego, jak budować taką wielonarodową i wieloinstytucjonalną wspólnotę akademicką, złożoną z uniwersytetów, którymi rządzą często bardzo odmienne regulacje krajowe i przez lata utrwalone inne modele funkcjonowania oraz lokalna tradycja akademicka. Jakie ciała powinny wchodzić w skład nowego uniwersytetu i jakie powinny między nimi występować relacje, jak ma przebiegać komunikacja czy wymiana doświadczeń, jak rozwiązywać pojawiające się problemy czy nawet kryzysy, w jaki sposób i o jakie uczelnie poszerzać konsorcjum…

Prof. Pawełczyk kwituje tę ogromną pracę jednym zdaniem: – To wszystko mam zaszczyt współtworzyć i za to brać odpowiedzialność mając wokół siebie grono znakomitych współpracowników – zarówno z Politechniki Śląskiej, jak i z uczelni partnerskich, w szczególności ze strony lidera konsorcjum.

Zdrowe kompromisy

Laureat twierdzi, że aby tak olbrzymia struktura dobrze funkcjonowała, potrzebna jest umiejętność definiowania celów ogólnych i szczegółowych, a przede wszystkim wiedza i doświadczenie, jak te cele osiągać dzięki wypracowywaniu zdrowych kompromisów gwarantujących dynamiczny rozwój.

Jaki jest modus operandi prof. Pawełczyka? – Nie szukam rozwiązań, które by miały tylko uspokoić trudną dyskusję czy kogoś zadowolić, nie wymuszam też zgody na moje bądź czyjeś pomysły, ale organizuję dyskusję, przedstawiam argumenty i doprowadzam porozumienie do stanu, w którym wszystkie strony uznają wypracowany pomysł za ważny i wart zrealizowania. W efekcie do zaproponowanej zwartej koncepcji zarządzania uniwersytetem i poszczególnych działań udaje się przekonywać wszystkich partnerów.

Pawełczyk wykorzystuje przy tym doświadczenia wyniesione z rodzimej uczelni, gdzie sprawdził się następujący model działania: najpierw trzeba zinwentaryzować swój potencjał (infrastruktura, nauka, dydaktyka itd.), potem przeanalizować ten bogaty zbiór, by dopiero na tej podstawie móc w sposób świadomy i uzasadniony zacząć działać. – To sprawdzona droga, by najpierw szukać argumentów i dopiero z nimi w zanadrzu móc zaproponować coś atrakcyjnego oraz pociągnąć innych za sobą.

Odpowiedzialność

Konsorcjum EURECA-PRO jest sojuszem uczelni położonych w regionach, które przechodzą (lub już przeszły) proces transformacji społeczno-ekonomicznej. Nic dziwnego, że wszystkie szkoły wyższe należące do tego sojuszu z podobną troską podchodzą do kwestii odpowiedzialnej konsumpcji i produkcji – i to tę właśnie odpowiedzialność wpisały w misję konsorcjum (cel 12. zrównoważonego rozwoju ONZ). – Tę odpowiedzialną konsumpcję i produkcję rozumiemy bardzo szeroko – jako odpowiedzialność za surowce, proces produkcyjny, automatyzację, recykling, wreszcie wpływ na środowisko i człowieka, również na zachodzące przemiany społeczne - podejmując w tym zakresie interdyscyplinarne wysiłki badawcze i wprost odnosząc się do potrzeb otoczenia, w jakim funkcjonujemy, i całych społeczności regionów.

Tym samym funkcjonowanie konsorcjum jest z natury spójne z wizją, jaka leży u podstaw koncepcji Uniwersytetów Europejskich – nie da się bowiem realizować tak nakreślonych celów bez interdyscyplinarnego i holistycznego podejścia do problemów, a zatem nie współpracując z partnerami reprezentującymi uczelnie o różnym profilu dyscyplin naukowych – i techniczne jak PŚl, i ogólnouniwersyteckie jak np. Uniwersytet w Lotaryngii.

Co istotne, mimo że w konsorcjum EURECA-PRO znalazły się zarówno uczelnie duże, jak i mniejsze, głos każdego z partnerów jest równie ważny przy przyjmowaniu wspólnych rozwiązań. – Wypracowaliśmy model zarządczy oparty na wzajemnym szacunku do siebie i zrozumieniu się. Dzięki temu możliwa jest harmonijna współpraca – podsumowuje prof. Pawełczyk.

(European University Alliance on Responsible Consumption and Production) to konsorcjum 9 uczelni europejskich – tworzą je:

• Politechnika Śląska – Polska,
• Montanuniversität Leoben- Austria
• Technische Universität Bergakademie Freiberg- Niemcy, 
• Technical University of Crete- Grecja, 
• Universidad de León- Hiszpania, 
• University of Petrosani- Rumunia,  
• University of Applied Sciences Mittweida- Niemcy, 
• Hasselt University- Belgia,
• University of Lorraine- Francja.

EURECA-PRO jako główny cel stawia sobie nowoczesne kształcenia, wysokiej jakości badania naukowe oraz pozytywny wpływ na społeczeństwo i gospodarkę poprzez realizację działań motywowanych 12. celem zrównoważonego rozwoju SDG12, przyjętym przez Organizację Narodów Zjednoczonych w 2015 r. pod nazwą zrównoważona konsumpcja i produkcja.
www.eurecapro.eu

Opr. Magda Tytuła