Gwiazda Dyplomacji - laureat 2021
prof. Jan Malicki
Uniwersytet Warszawski
Jeśli Polska chce być obecna, rozpoznawalna w świecie, to również polskie uczelnie muszą prezentować naukę polską z jak najlepszej strony. To najbardziej fundamentalny argument przemawiający za umiędzynarodowieniem polskich akademii - twierdzi prof. Jan Malicki, pomysłodawca, współtwórca, organizator założonego w 1990 r. Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego (SEW), uhonorowany nagrodą Public Diplomacy Star 2021.
To najbardziej fundamentalny argument przemawiający za umiędzynarodowieniem polskich akademii – twierdzi prof. Jan Malicki, pomysłodawca, współtwórca, organizator założonego w 1990 r. Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego (SEW), uhonorowany nagrodą Public Diplomacy Star 2021.
Motorem jego działań jest poczucie misji rozumiane w duchu takich autorytetów jak Jan Nowak-Jeziorański, Zbigniew Brzeziński, czy Jerzy Giedroyć, których poznał i których wiernym uczniem dyrektor Jan Malicki siebie nazywa. – Uważam, że Polska jako kraj, który kiedyś, w czasach komunizmu, otrzymał ogromną pomoc od państw Zachodu, jest zobowiązany teraz, gdy już mamy takie możliwości, podzielić się z innymi swoimi zasobami czy to w formie wsparcia badawczego i dydaktycznego, czy to zwłaszcza w zakresie pomocy stypendialnej – mówi laureat Public Diplomacy Star 2021 i wskazuje, że właśnie tak postrzegane poczucie misji stanowi podstawę funkcjonowania Studium Europy Wschodniej UW, którym od niemal 30 lat kieruje. Częścią owego poczucia misji w zarządzanej przez dyr. Malickiego jednostce jest też zadanie, by jak najlepiej pokazać Polskę, polską naukę i polskie uczelnie.
Poprzeczka zawieszona wysoko
Nagroda Public Diplomacy Star przyznawana jest osobom m.in. upowszechniającym wysokie standardy międzynarodowych kontaktów akademickich i naukowych. Pytany zatem o modus operandi SEW dyr. Malicki opowiada, że ponieważ oferta tej jednostki kierowana jest głównie do osób pochodzących z Europy Wschodniej i krajów Kaukazu, celem SEW jest prezentować w sposób nowoczesny polski i zachodni model kształcenia i badań naukowych. – Nasi wykładowcy bardzo sumiennie podchodzą do swoich zadań, przygotowując wykłady. Tu nie ma właściwego wschodniemu stylowi kształcenia „czytania lekcji”, jest natomiast wykładanie połączone z prezentowaniem ciekawych materiałów i wielkim osobistym zaangażowaniem. Ale z drugiej strony nasi wykładowcy mają też twarde i surowe wymagania co do uczciwości studentów – wyjaśnia dyr. Malicki. – Mówimy często, że linia Bugu to granica, od której na zachód (aż do wschodnich brzegów Sachalinu…) zakazane jest podkradanie innym efektów ich pracy, ściąganie czy plagiatowanie.
Z oferty SEW korzystają również studenci Erasmusa – w stosunku do nich zadaniem kierowanej przez Malickiego jednostki jest pokazanie Wschodu jako ogromnie fascynującego obszaru, którym warto się zajmować naukowo. Jak bowiem twierdzi dyr. Malicki, z kierunku wschodniego jako dziedziny badań w zakresie nauk humanistycznych można uczynić jedną z polskich specjalizacji dydaktycznych i naukowych. – To właśnie polskie uczelnie mają w tej dziedzinie bardzo wielu specjalistów, których brakuje zachodnim uniwersytetom. Co więcej, mamy kwalifikacje językowe (rosyjski), dzięki którym jesteśmy w stanie zaproponować ciekawą i oryginalną, bo szerszą niż prezentowana przez wszystkie uczelnie zachodnie, ofertę kształcenia i badań – zauważa dyr. Malicki. Dodaje, że na samym Uniwersytecie Warszawskim ponad 2000 studentów deklaruje język rosyjski jako swój macierzysty. Stąd pomysł, by na SEW już od przyszłego roku akademickiego uruchomić cykl wykładów wygłaszanych po rosyjsku.
Ogrom zadań, jeden cel
Jeśli pozostać przy opisie kategorii, w której dyr. Jan Malicki został wyróżniony, to nagrodę Public Diplomacy Star otrzymują osoby posiadające wybitne zasługi dla rozwijania współpracy naukowej i dydaktycznej polskich szkół wyższych z partnerami z innych krajów. Co w tym kontekście dyrektor SEW uznaje za szczególnie ważną cegiełkę swojej jednostki? Dyrektor Malicki zwraca uwagę na wielotorowość różnych zadań, jakie są podejmowane w ramach SEW.
– Na pewno na wyróżnienie zasługuje Wschodnia Szkoła Letnia, najstarsze przedsięwzięcie studium (1991). To międzynarodowe staże naukowe przeznaczone dla badaczy głównie z krajów byłego ZSRR i Europy Środkowej. Wykładowcami szkoły są najwybitniejsi specjaliści z całego świata – opowiada.
Inne działania, z jakich słynie już SEW, to m.in. uznane w środowisku czasopismo „Przegląd Wschodni”, rządowy Program Stypendialny im. Kalinowskiego, Konsorcjum Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetów Ukraińskich, odbudowa przedwojennego obserwatorium UW na górze Pop Iwan w Czarnohorze czy wreszcie najmłodsze „dziecko” SEW, czyli Studium Dyplomatyczne dla młodych Białorusinów, którego zadaniem jest kształcić „Nowe Kadry dla Nowej Białorusi” (hasło promujące studium). Na przykładzie tego ostatniego przedsięwzięcia SEW dyr. Malicki wskazuje, że aktywność kierowanej przez niego jednostki jest często odpowiedzią na aktualne zdarzenia społeczne i polityczne.
Miłość od pierwszego kroku
Kierowanie jednostką, która dziś liczy już niemal 50 pracowników etatowych i kontraktowych i która prowadzi tak różnorodne działania w środowisku międzynarodowym, to spore wyzwanie. Zwłaszcza jeśli sobie uświadomić, że SEW zaczynało jako jednoosobowa komórka tworzona wolontaryjnie właśnie przez dyr. Malickiego i konsekwentnie rozwijana przez ponad 30 lat.
Dziś dyrektor SEW nie ma wątpliwości, co zadecydowało o sukcesie jego ukochanego „dziecka”, jak nie bez przyczyny nazywa Studium Europy Wschodniej UW. – Cały sekret polega na skupieniu się na jednym celu. To oczywiście powoduje straty na wielu polach... Ale ja od kilkudziesięciu lat wykonuję to jedno generalne zadanie, które wprawdzie dzieli się na multum różnych elementów, ale zogniskowanych wokół jednego celu. W dodatku celu, w który wierzę i poświęcam mu właściwie cały swój czas. Trzeba mieć ideę, wiarę i poczucie misji. Po prostu. Jak na koniec zdradza dyr. Malicki, siłą napędową jego nieustannego zaangażowania w działania SEW jest złota zasada: robić rzeczy pożyteczne (za Staszicem – być narodowi pożytecznym).
Jan Malicki, dr h. c. mult., prof. hon. – absolwent historii na Uniwersytecie Warszawskim (1983, pod kier. prof. Aleksandra Gieysztora), studiował także filologię klasyczną i historię sztuki; studia doktoranckie odbył u prof. Gieysztora (1983-1985). Działacz ruchu podziemnego, m.in. współredaktor „Obozu” (1981-), twórca podziemnego Instytutu Europy Wschodniej (1983-1985), więzień polityczny (wyrok 1985). Pomysłodawca i współtwórca funkcjonującego od 30 lat Studium Europy Wschodniej UW (zał. 5 XII 1990). Doktor honoris causa wielu uczelni, honorowy profesor najbardziej uznanego ukraińskiego uniwersytetu – Akademii Kijowsko-Mohylańskiej, koordynator rządowych programów stypendialnych, m.in. dyrektor Programu Stypendialnego Rządu RP im. Konstantego Kalinowskiego. Laureat prestiżowych nagród akademickich i państwowych, m. in.: Nagroda Instytutu Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku (1999), Krzyż Rycerski Orderu Zasługi Litwy (2006), Krzyż Kawalerski Orderu Zasługi Węgier (2009), Krzyż Komandorski Polonia Restituta (2009), Odznaka honorowa MSZ RP „Bene Merito” (2011), Nagroda im. Giedroycia (2013), Złoty Medal na Wstędze Uniwersytetu w Sofii (2016), Medal 25-lecia Niepodległości Ukrainy (2016), Nagroda Karpacka Europa Wspólnych Wartości (2018). Ostatnio powołany do Kolegium Prezydenta RP do spraw Polityki Międzynarodowej (2021).