Warunkiem powodzenia reformy systemu nauki i szkolnictwa wyższego jest rozpoznanie i adaptacja do polskich warunków skutecznych rozwiązań światowych - uważa prof. Łukasz Sułkowski, autor książki "Fuzje uczelni. Czy w szaleństwie jest metoda?" wydanej niedawno przez PWN. Prezentujemy wywiad z autorem zamieszczony w najnowszym numerze "Perspektyw"
Perspektywy: - Dlaczego napisał Pan tę książkę?
Łukasz Sułkowski: - Monografia Fuzje uczelni..., jak i poprzednia książka Kultura akademicka: koniec utopii? są wyrazem mojego zaniepokojenia i nadziei. Niepokój wynika z diagnozy sytuacji polskich uczelni na tle czołówki międzynarodowej. Nie chodzi wyłącznie o niedofinansowanie nauki oraz dalekie miejsca w rankingach międzynarodowych. Niebezpieczeństwa marginalizacji płyną również ze spadku atrakcyjności zawodu akademickiego oraz drenażu mózgów, które ograniczają możliwości realizowania projektów naukowych przez utalentowanych badaczy w Polsce.
Perspektywy: - A co jest źródłem nadziei?
Łukasz Sułkowski: - Źródłem nadziei jest przekonanie, że dokonujemy właśnie fundamentalnej zmiany ładu akademickiego oraz zarządzania uczelniami, które odwrócą niekorzystny trend. Warunkiem powodzenia reformy systemu nauki i szkolnictwa wyższego są: rozpoznanie i adaptacja do polskich warunków skutecznych rozwiązań światowych, zprojektowanie i wdrożenie polityki publicznej reformującej ład akademicki oraz zaangażowanie środowiska akademickiego w projektowaną zmianę na poziomie zarządzania uczelniami. Właśnie książka Fuzje uczelni – czy w szaleństwie jest metoda? służy rozpoznaniu obszaru kształtowania się rynku uczelni i reformowania systemów nauki i szkolnictwa wyższego opartego na konsolidacjach.
Perspektywy: - Tytuł książki prowokuje.
Łukasz Sułkowski: - W prowokacyjnym tytule książki, mówiącej o tym, czy konsolidacje to szaleństwo czy metoda, chciałem zwrócić uwagę na pewien, nie do końca racjonalny motyw, związany z konsolidacjami, płynący przede wszystkim z konstrukcji rankingów i porównań międzynarodowych. Rankingi, takie jak Lista Szanghajska, przede wszystkim doceniają uniwersytety za wielkość dorobku naukowego, przez co silnie stymulują w polityce publicznej działania sprzyjające konsolidacji uczelni. Jak pokazuję w tym przeglądzie międzynarodowym, z falami fuzji mieliśmy do czynienia w krajach rozwiniętych i mamy cały czas do czynienia w wielu krajach rozwijających się w Unii Europejskiej, chociażby kraje skandynawskie, Włochy, Wielka Brytania, Francja. Są to różnego typu rozwiązania dotyczące polityk publicznych, ale również metody zarządcze, których zastosowanie przyniosło w wielu przypadkach pozytywne skutki. Z drugiej strony zatem fuzje, to również metoda zarządzania uczelniami, czy nawet całym systemem szkolnictwa wyższego, która jest realizowana w wielu uczelniach i krajach.
Perspektywy: - Pisze Pan o ekspansji nurtu nowego publicznego zarządzania? To wymóg czasu?
Łukasz Sułkowski: - Wydaje się, że takie przenikanie różnego rodzaju metod zarządzania do polityk publicznych stopniowo dokonuje się, chociaż to nie jest już główny moment ekspansji nurtu nowego publicznego zarządzania, z nim właściwie 
mieliśmy do czynienia w latach 80-tych. W tej chwili raczej operujemy w obrębie koncepcji zarządzania wartościami publicznymi (public value management). Następuje w jej obrębie próba takiego wyważenia pomiędzy adaptacją metod zarządzania do sektora publicznego, a misją organizacji publicznej. Chodzi o tworzenie nauki wysokiej jakości, co jest misją publiczną przy jednoczesnym efektywnym gospodarowaniu funduszami, co nosi miano accountability.
Perspektywy: - Czy komercjalizacja może się sprawdzić w edukacji?
Łukasz Sułkowski: - Mamy do czynienia z przejściem od modelu uniwersytetu humboldtowskiego, czasami mówi się posthumboldtowskiego, do koncepcji uniwersytetu przedsiębiorczego. Nowy model uczelni odznacza się rosnącą dywersyfkacją typów działalności akademickiej. Od uczelni korporacyjnych, od uczelni skoncentrowanych wyłącznie na misji edukacyjnej, po sam top super-uniwersytetów badawczych, które skoncentrowane są z kolei na misji związanej z rozwojem nauki. Te transformacje uniwersytetu rzeczywiście idą w kierunku profesjonalizacji zarządzania, odchodzenia od kultury czystego akademickiego zaufania i etosu profesorskiego, w stronę kultury związanej z przedsiębiorczością, zarządzaniem i kontrolingiem. Uczelnie oczywiście są organizacjami i w tym sensie wymagają metod zarządzania organizacjami, jednak na pewno nie są przedsiębiorstwami, właśnie dlatego, że realizują publiczna misję. Komercjalizacja akademicka zatem następuje, ale ma swoje granice i zależy od typu uczelni.
Perspektywy: - Argumenty za fuzjami?
Łukasz Sułkowski: - Wydaje się, że motywacje, z którymi wiąże się przeprowadzenie fuzji, mogą być bardzo różne. Od przyczyn makrosystemowych, związanych z polityką publiczną, takich jak na przykład lepszy dostęp studentów do kształcenia, bardziej racjonalny rozkład programów przez tworzenie tak zwanych fuzji strategicznych, a więc prowadzących do uniwersytetów mających światowy zasięg, stojących wyżej w rankingach międzynarodowych, przez fuzje pozycyjne, mające poprawiać pozycję uczelni, na przykład w regionie lub nawet fuzje restrukturyzacyjne czy ratunkowe, które po prostu mają w jakiś sposób ocalić dorobek materialny uczelni, które są zagrożone ekonomicznie. Argumenty za wiążą się przede wszystkim z większąskalą działalności, z mniejszym rozproszeniem kształcenia i działalności naukowej, z tak zwaną większą masą krytyczną, a więc dostrzeganiem ich w perspektywie międzynarodowej.
Perspektywy: - A jakie argumenty są przeciw?
Łukasz Sułkowski: - No, nie chcielibyśmy, żeby tworzenie związków uczelni, ich konsolidacja doprowadziło do wykreowania takich Behemotów, ogromnych ale za to bardzo słabo sterowalnych i rozproszonych uniwersytetów, bo w praktyce mogłoby się okazać, że zarządzanie nimi jest jeszcze trudniejsze niż dotychczasowymi strukturami uczelni. Za tym są i argumenty przeciw.
Perspektywy: - Dlaczego w Polsce konsolidacja idzie tak wolno?
Łukasz Sułkowski: - Ona postępuje, dokonała się w Polsce fala konsolidacji pozycyjnych, które związały się z tworzeniem uniwersytetów regionalnych. Obecnie jesteśmy w trakcie fali konsolidacyjnej uczelni niepublicznych, gdzie przede wszystkim dokonują się przejęcia mniejszych uczelni przez większe. Natomiast rzeczywiście z poziomu polityk publicznych, ta stymulacja jak dotychczas była słaba i w związku z tym, jak na tak znaczny stan rozproszenia polskiego systemu szkolnictwa wyższego, to fuzji strategicznych, jak dotychczas, nie było wiele. Ostatnie konsolidacje, miały raczej charakter fuzji ratunkowych – dwa przejęcia Państwowych Wyższych Szkół Zawodowych przez uniwersytety regionalne. Wśród prawdopodobnych przyczyn wymienić można dość silne poczucie autonomii ze strony uczelni, no i niechęć do tego, żeby wchodzić w skład czy w struktury innej uczelni. Myślę, że również nagroda, która jak dotychczas była oferowana w politykach publicznych, była zbyt mała. To być może się zmieni.
Perspektywy: - Twierdzi Pan, że za inwestycjami w mury nie poszły inwestycje w mózgi …
Łukasz Sułkowski: - Ale tu przede wszystkim konstatacja pozytywna, taka, że dysponujemy nowoczesnymi kampusami. W przeciągu ostatnich kilkunastu lat, za sprawą znacznych funduszy udało się zmodernizować infrastrukturę uczelni, wyposażenie, laboratoria. Natomiast nie poszły za tym daleko idące zmiany w kondycji zawodowej i chociażby wynagrodzenia są dla młodych pracowników nauki cały czas mało atrakcyjne, co wiąże się z drenażem mózgów, związanym z odpływem zdolnych badaczy za granicę do najlepszych ośrodków, ale też z przejmowaniem talentów przez biznes, który ma dla nich lepsze propozycje zawodowe. Te inwestycje w mózgi
to ludzie, talenty, ale również infrastruktura informatyczna i skuteczne zarządzanie uczelniami, które są trudniej uchwytne niż zasoby materialne.
Perspektywy: - Czy konsolidacja uczelni to recepta na wszystkie bolączki systemu nauki szkolnictwa wyższego?
Łukasz Sułkowski: - Na pewno nie. Jak pokazują doświadczenia wielu krajów, to może być zaledwie jedna z wielu możliwych metod stymulacji rozwoju systemu nauki i szkolnictwa wyższego. Niemniej jednak,- jeśli uważamy, że nauka i szkolnictwo wyższe ma być kołem zamachowym dla gospodarki, to obok sukcesywnego zwiększania nakładów, obok zmiany ładu akademickiego, który miejmy nadzieję, że dokona się za sprawą Ustawy 2.0, konsolidacje mogą być jedną ze skuteczniejszych metod zarządzania systemem i uczelniami.
Perspektywy: - Dziękuję za rozmowę.
Rozmawiał: Włodzimierz Wojcieszak
Do pobrania: wywiad z Łukaszem Sułkowskim .pdf
Łukasz Sułkowski – profesor nauk ekonomicznych, specjalizujący się w naukach o zarządzaniu. Pracuje w Instytucie Spraw Publicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego, jest wiceprzewodniczącym do spraw międzynarodowych w Polskiej Komisji Akredytacyjnej oraz dyrektorem amerykańskiego programu Clark University w Społecznej Akademii Nauk. W 2017 roku rozpoczął pracę na stanowisku Prezesa Zarządu Public Consulting Group stanowiącej część amerykańskiej korporacji specjalizującej się w konsultingu i wspomaganiu realizacji misji przez organizacje publiczne. Autor i współautor ponad 300 publikacji, w tym 12 monografii.